اختلال کمبود توجه و تمرکز چيست؟محمد جانفشان
حالتی است که کودک، نوجوان یا بزرگسال قادر نیست ذهن خود را به يک موضوع براي مدتی طولانی متمرکز ساخته و روی آن موضوع توقف کند و ذهن او به موضوعات ديگر پرش نمايد.
کمبود توجه ، به دلايل زمينه ارثي و فیزیولوژيک و عدم آگاهی از روش صحيح گوش دادن (تربیت شنوایی) روش صحیح مشاهده (تربیت دقّت و بینایی ) ايجاد می شود.
تشخیص این حالت ها با کمک روانشناس و گزارش معلمان کودک امکان پذیر است.
حالات فوق گاه همراه با جنب و جوش و تکانش و تحّرک و بی قراری همراه است که ابن حالت را بيش فعالی همراه با کمبود توجه و تمرکز گفته اند.
در حالت کمبود توجه و تمرکز به دلایل تربيتی لازم است. که به دانش آموز روش صحيح مطالعه و به کارگيری حواس هنگام مطالعه و نیز یادداشت برداری هنگام مطالعه. کشیدن شکلها و جداول هنگام مطالعه. حل مسائل نمونه کتاب و انجام کار در کلاسها، آموزش داده شود.
علایم کمبود توجه و تمرکز
عدم تمرکز همراه با بيش فعالی در کودکان از سه سالگی بارز می شود امّا مادران از هنگام حاملگي میتوانند حدس بزنند که کودک در چه وضعیتي است بنابراين میتوان علائم را به شرح ذيل بيان کرد.
ا- جنب و جوش در رحم مادر بيش از حد متعارف
2- گربه و بدخوابی وکم خوابی بهانه جویی بعد از تولّد
3- جست و خیز و جنب و جوش بیش از حد طبیعی از 3سالگی به بعد
4- خطرآفرینی و خرابکاری کودکانه
5- بی توجهی به توصیه ها و فراموشی تذکرات سفارشهای والدین
6- بی قراری و تکانش و عدم ثبات رفتاري
7- در کلاس مرتباً با دیگران حرف می زند
8- هنوز سئوال تمام نشده پاسخ می دهد.
9- کناردستی ها را آزار داده و از جانب آنها جواب می دهد.
10- در امتحانات سئوال یا مسئله را کامل نخوانده جواب می دهد و غالبأ جواب یا درست نیست یا کامل نيست و یا اینکه کلاً بعضی از سئوالات را جا می گذارد.
11- غالباً به بهانه ای از کلاس بیرون می رود.
12- در بیشتر اوقات از کلاس اخراج می شود یا با تنبیه و توهین روبرو می گردد.
13- در منزل وسایل خود را نظم نمی دهد و نمی داند آنها را کجا گذاشته است.
14- غالباً اشيا خود را جا می گذارد، دستورات کلاس را به علّت بی توجهی فراموش می کند.
15- در غالب موارد در تحصیل ناموفق است.
16- بی قراری و بی حوصلگی هنگام تمرکز روی موضوع درسي
17- اظهار خستگی پس از مدّت کوتاهی تمرکز روی یک موضوع
18- بی علاقه بودن به فعالیتهای فکری و بیزاری از اینگونه موضوعات
19- فراموشی سریع به علّت عدم تثبیت یادگیری
20- حفظ کردن قالبی بدون درک مفهوم مطالب خوانده شده سبب می شود که فرد به صورت شرطی، هنگام روبرو شدن با سئوال، پاسخ مورد نظر را ارائه کند.
عللی کمبود توجه و تمرکز
پسران تاسه برابر یبش از دختران به این اختلال مبتلا می شوند علل گوناگونی برای این اختلال مطرح شده که مهمترین آنها به قرار ذیل است.
ا- تأثیراث در بروز اين اختلال
2- چگونگی وضع حمل وميزان فشاری که بر جمجمه کودک هنگام تولّد وارد شده و نیز چگونگی رسیدن اکسيژن به مغز هنگام تولّد
3- ضربههای که بر سرکودک در دوره کودکی وارد میشود مثل اصابت سر به اجسام سخت ویا بالعکس
4- تب های شدید بالای 40درجه بیش از 48 ساعت
5-گلو دردها و گوش دردهای چرکی
6-بيش فعالی نیز در بعضی موارد عدم تمرکز را در کنار خود دارد.
7- مصرف بعضی مواد غذایی که دارای مواد نگه دارنده و رنگهای خوراکی هستند. که البته قطع اين مواد موجب از بین رفتن اختلال نخواهد شد.
8-پرجنب و جوشی کودک در دوره جنينی و بعد از تولّد نیز احتمال وجود عدم توجّه و تمرکز را تقويت می کند.
تمرین هایي برای پيشگيري از کمبود توجّه و تمرکز:
یکی از وظایف والدین و معلمان در دوره کودکی و طفوليت (6-2 سالگی) و (11-6 سالگی) تربيت حواس گوناگون کودک است : خوب دیدن،خوب شنيدن. خوب لمس کردن خوب بوئیدن وخوب چشیدن اولین آموزشهایی است که در خانه و مدرسه باید به کودک آموخت ضمن این آموزشهاست که حس بینایی، حس شنوایی، حس لامسه (زبری و نرمی و سردی و گرمی و فشار) حس بویایي، حس تعادل و دیگر حواس تربیت میشوند ومراکز خاص آنها در مغزحساسیت و رشد لازم را به دست میآورد.
بنابراين والدین وظيفه دارند که از هنگام تولّد به اين امرمهم تربيتي توجه داشته باشند و برای پرورش هریک از این حواس برنامه های منظم زیر نظر متخصص تهيه کرده و همه روزه با فرزند خود تمرين کنند.
چند برنامه برای ایجاد تمرکز و توجه در کودکان
برنامه هایی که در زیر پیشنهاد می شود باید متناسب با رشد کودک انجام شود. از آنجا که کودکان در رشد متفاوتند و همه یکسان رشد نمی کنند؛ تشخیص کارشناس متخصص و پیگیری والدین، نقشي مهمی را در بردارد.
بعضی از فعالیتها در دوره کودکی برای رشد توجه وتمرکز بشرح زیراست.
1-تربیت چشایی:
پرسش از کودک درباره مزه غذاها (تشخیص ترشی، شوری، تلخی، تندی و ترکیبات مزه ها باهم مثلاً ترش و تند، تندو شيرین، تلخ و شیرین، شور و شیرین و ...)
2- تربیت لامسه
تشخیص زبری و نرمي مثلاًچند شی نرم و زبر و به ترتیب قراردادن آنها (از دو شيئ شروع کرده و تعداد اشیاء زير و نرم را افزایش دهید.)
مقایسه اشیاء سخت و غير سخت:
پارچه -فلز - سنگ – پلاستیک، خمیر و ...
- مقایسه سرد، گرم، ولرم- (آب گرم - آب ولرم- آب سرد) یا (آب داغ- آب ولرم- آب سرد-آب یخ)
- تشخیص فشارکم و فشار زیاد (روي یک دست یک کتاب وروی دست دیگر چند کتاب بگذارید فشارکدام بيشتر وکدام سنگین تر است.)
- تشخيص رنگها اصلی ازهم بوسیله مدادهای رنگی و تشخیص رنگهای فرعی از یکدیگر، تشخیص بزرگتر و کوچکتر بوسیله اشیا، تشخیص ضخیم تر و نازکتر با کاغذ ومقوا و یا پارچه تشخیص نازک و کلفت با طناب ونخ تشخیص کوتاه و بلند (با نگاه کردن به درختها یامدادها یاآدم ها)
- کودکان با خميربازی و چشم بسته شکل های ساده بسازند و سپس چشم های خود را باز کنند و با چشم باز معايب آن را اصلاح کنند.
- اشکالی مانند مثلث (سه گوش) مربع(چهار گوش) دایره (گرد) پنج ضلعی و شش ضلعی (پنج گوش و شش گوش) را به کودکان چشم بسته عرضه کنیم و بگویند که هر کدام چند گوش دارد؟
کشیدن مثلث باچشم بسته
- تشخیص اشيا اشکال باچشم بسته
- با چشم بسته انگشتان باز دست را یکی یکی ببندد.
- چشمها باز، انگشتان باز، با نگاه کردن هر انگشت را با فرمان ما چند بار ببندد و باز کند.
- از صد یا هزار برحسب سن کودک 7تا 7 تا يا 3تا 3تا پايين بيايد و در دور بعد بنويسد.
- در خانه های جدول ها، کارتهایی را که از پیش تهيه شده را 2يا 3يا 4شماره بيشتر یا کمتر است نصب کند.
- صفحات دفتر خود را شماره گذاری کند.
- مهره ها یا چوبها را به ترتیب اندازه بچیند.
-بازی حروف تمرکز می آورد با جستجوی کلماتي خاص دریک صفحه کتاب زیر آن خط کشیده وتعدادآن را بیان کند.
3- تربيت شنوایی:
شناخت صداها -تفکیک صداها، شنیدن با دقّت – تشخيص چند صدا از هم - گوش دادن به قصه کوتاه وتعریف آن توسط کودک- حفظ ترانه های کودکانه
- اجرای دو نفره یک نمایش - اجرای اشعاری که هر قسمت را یک کودک باید جواب دهد مثلاً (عمو زنجیر باف یکی از این گونه شعرهاست)
- از این قبیل اشعار زیاد در بین بچه ها مرسوم است
- کامل کردن شکلها
- یک جزء از یک نقاشی را ترسیم کنید مثلاً یک چشم از صورت انسان - یک پایه از میز- یک چرخ از یک اتومبیل يک انگشت از یک دست
- راه رفتن روی یک خط (مستقیم، مارپیچ، دایره)
- آموزش بازی شطرنج مقدماتی و پیشرفته باعث تمرکز فرد و برنامه ریزی اجرای نقشه و موفّقيّت مي شود.
- پازل های آسان، متوسط و مشکل که کودک طبق نقشه با دقّت قطعات را پیدا و در جای خودش قرار می دهد
- عبور از دالان های پیچ در پیچ (ماز) و نیز مازهای تصویری که کودک راه صحیح را با حرکت مداد مشخص می کند.
- حل جدول کلمات متقاطع و یا اعداد از ساده به مشکل باعث تمرین تمرکزمی شود.
- جستجو: جستجو در مکانها یا در کتابها براي پیدا کردن یک سوژه و پس از هر موفقیت دادن پاداش
- حل انواع معماها، چیستان ها -سئوالات هوش
- برای تقویت توجه و تمرکز دانش آموزدرکلاس با نگاه و یا سئوال، موردتوجه معلم قرار گیرد وگاه از او خواسته شود که نظرش را درباره موضوع بیان کند و یا خلاصه اي از بحث را برای دوستانش شرح دهد احساس کندکه مورد توجه معلم است و معلم به او علاقه دارد.
- معلم از دانش آموزان بخواهد که در صفحهای بنویسند تا چه چیزهایی در حیاط مدرسه وجود دارد، در یک مغازهی میوه فروشي چه میوه هایی را دیده اند در یک مغازه عطاری (سوپرمارکت) که چیزهایی به فروش میرسد. اتاق کلاس چندپنجره چند قاب شیشه چند میز و نیمکت دارد. مدرسه آنها چند اتاق دارد واز این قبیل پرسشهای برانگیزنده که دقّت دانش آموز را تقویت میکند.
برنامه هايي براي کاهش اختلال کمبود توجه و تمرکز در نوجوانان
الف) اهمیت:
بنابر مطالعاتی که دانشمندان روانشناسی انجام داده اند این اختلال در پایان دوره نوجوانی در 80 درصد نوجوانان بهبود می یابد و فقط در 20درصد آنها گاه همراه با تغییر شکل باقی می ماند. امّا از این درصد بالا نباید نتیجه گرفت که لازم نیست به این اختلال توجه خاص شود و احتمال برطرف شدن آن زیاد است. زیرا آثاری که در نتیجه این اختلال در ذهن، شخصیت و رفتار کودک باقی می ماند خود بسیار مهم و زیان بار است.
تنبیهات و تحقیراتی که به سبب این اختلال،کودک با آن روبرو می شود به اعتماد به نفس وحرمت نفس او صدمات جبران ناپذیری وارد می کندکه زندگی او را تاپایان عمر تحت تأثیر قرارمی دهد.
ب-) برنامه ها:
1- ورزشی های همراه با تمرکز مانند یوگا، اروبیک، بسکتبال، والیبال، تنیس و ... که همه نیاز به تمرکز دارد و موجب ترشح هورمونهای مفید و شادی آورمی شود که این هورمونها اثرات مثبتي در بهبود حالات فرد دارند علاوه بر این هنگام ورزش انرژیهای اضافی نوجوان تخلیه و موجب آرامش در او میگردد.
2- جور چین (پازل) به کارگیری انواع پازلها و تشویق نوجوان به جور کردن آن موجب مهارت های ارتباطي بين قسمتهای مختلف مغز می گردد.
3- شطرنج – بازي شطرنج احتياج به تمرکز برنامه ريزي هدف گيري و خلاقيت دارد و انجام اين بازي اين تونايي را تقويت و موجب تمرکز نوجوان مي شود.
4- مطالعه کتاب در نقاط پر سروصدا و گزارش آنچه در اين مطالعه درک کرده است.
5- انجام دادن انواع تست هاي تصويري، کلامي، عددي که به نام تست هاي هوش مشهورند .
6- شنيدن يک داستان راديويي و يا ديدن يک فيلم داستاني و نوشتن آنچه که شنيده است همراه جزئيات آن
7- بازديد از نمايشگاه ها ، موزه ها و مراکز ديدني و تهيه گزارش دقيق از آنها .
8- واگذاري موضوعاتي براي تحقيق و معرفي کتب مرجع و افراد مطلع به دانش اموزان و ارائه نتايج آن تحقيق به صورت مقاله و جزوه و کنفرانس در کلاس
9- حل انواع جدول هاي متقاطع که موجب بهبود تمرکز و دقّت مي شود .
10- خلاصه برداري از مطالب کتاب هنگام مطالعه و مرور خلاصه ها در فاصله هاي زماني متفاوت
11- بازخواني ورقه امتحاني توسط دانش آموز: بايد در جلسه امتحان ورقه امتحاني خود را يکي دو بار مرور کرده و کنترل کنند که سئوالي يا نکته اي فراموش نشده باشد.
12- کارکردن با مکعب هايي که جور کردني است و دقّت و تمرکز نوجوان را تقويت مي کند بسيار مفيد است (مثل مکعب روبي)
13- بررسي و مطالعه چگونگي پيدايش و رشد و تکامل يک گياه يا يک حشره يا يک حيوان کوچک خانگي و يادداشت برداري از يافته هاي خود و ارائه آن در کلاس يا در نشريه مدرسه.
14- انجام بعضي از آزمايش هاي ساده و بي خطر در منزل و ثبت نتايج آن
15- شرکت در کلاسهاي فني مثل الکترونيک و ساختن راديو و ربات هاي گوناگون
16- ترتيب دادن برنامه هايي در مدرسه به صورت دکلمه ، تئاتر ، مشاعره و سخنراني با شرکت دادن دانش آموزاني که مشکلاتي مثل عدم تمرکز، ضعف اعتماد بنفس و خجالتي بودن دارند والدين نيز ميتوانند اين موقعيت ها را به ابتکار خود براي فرزندانشان در موقعيت هاي ديگر فراهم کنند.
17- آموزش هنرها : آموزش هنرهايي مثل موسيقي ، نقاشي ، مجسمه سازي سفال گري ، خوشنويسي ، معرق و منبت کاري و ... نه تنها موجب رشد عاطفي و پرورش ذوق و استعداد کودکان و نوجوانان مي شود بلکه در کنار اين هدف عالي قدرت تمرکز و توجه آنان نيز افزايش مي يابد.
آنچه تا کنون گفته شد فعاليتهايي است که چند هدف را تعقيب مي کند که يکي از اين هدف ها تربيت توانايي ، توجه و تمرکز کودک و نوجوان است موفقيت در اين فعالتيتها هنگامي حاصل مي شود که کوشش هاي زير در حاشيه آن انجام گيرد.
1- ايجاد انگيزه: کودک خود مشتاق شود
2- فراهم کردن امکانات: وسايل و موقعيت مناسب فراهم شود
3- برنامه: براي رسيدن به هدف برنامه به صورت منظم تدوين گردد
4- اجراي برنامه قدم به قدم همراه با ارزشيابي هر مرحله صورت گيرد.
5- اصل تقدير و تشويق در تمام مراحل بايد مورد توجه باشد و کودک و نوجوان با هر گام که به پيش مي رود مورد تقدير معنوي و مادي قرار گيرد.
برنامه هايي که براي رفع اختلال ، کمبود توجه و تمرکز گفته شد تنها نمونه اي است که والدين و آموزگاران محترم مي توانند با خلاقيت و ابتکار خويش آنها را متناسب با موقعيت و سن کودکان و نوجوانان به اجرا در آورند همچنين آنان مي توانند با خلاقيتهاي تازه اين برنامه ها را گسترش و افزايش دهند.
توصيه هايي براي تمرکز بيشتر هنگام مطالعه درس ها:
1- تصميم : با خود تصميم بگيريد که از ساعت X تا ساعت Y به مدت 2 ساعت مطاله کنيد
2- آمادگي جسمي: از نظر جسمي آمادگي کامل داشته باشيد، گرسنه و بيمار و خسته و خواب آلود نباشيد و از نظر بينايي دچار ضعف نباشيد.
3- محيط و موقعيت مناسب : آرامش محيط نور کافي اتاق مطالعه، راحتي ميز و صندلي، لوازم مورد نياز مثل خط کش ، کاغذ ، قلم و کتاب و ... را مهيا کنيد.
4- استقامت: قرار بر اين است که 2ساعت مطالعه کنيد، بنابراين در مقابله احساس خستگي و بي حوصله گي استقامت کرده و به خود بگوئيد بايد 2 ساعت کار کنم.
5- هنگام مطالعه نکته برداري خلاصه برداري و تمرين را فراموش نکنيد.
6- پس از هر يک ربع مطالعه آنچه را که مطالعه کرده ايد در ذهن خود مرور کنيد.
7- براي افکار مزاحم ساعت خاصي را قرار دهيد و هرگاه فکر مزاحمي پيش آمد بگوئيد ساعت فلان به تو فکر مي کنم.
8- هميشه براي فعاليت درسي خود جايزهاي تعيين کنيد مثل نيم ساعت ورزش و يا نيم ساعت تلويويزن و ...
9- در پايان مطالعه هر درس يک دور يادداشت هاي خود را مرور کنيد.
10- هنگام مطالعه بايد دست شما همراه مغز شما کار کند شکل ها را بکشيد تمرينات کار در کلاس و مثال ها را دوبار انجام دهيد جدول ها را ترسيم کنيد، نکته ها را يادداشت کنيد از کتاب هاي کمک درسي و تمرين هاي مربوط به اين درس را پيدا کرده و انجام دهيد.
11- در يک زمان توجه خود را به 2 مسئله متمرکز نکيند مثلاً هنگام مطالعه نبايد به موسيقي گوش داد.
12- موضوع درس مورد مطالعه را هر دو ساعت يک بار عوض کنيد و صحيح نيست که به طور متوالي ساعت ها به يک درس به پردازيد
13- مطالعه گروهي نتايج بهتري دارد بعضي از دانش آموزان به طور گروهي با هم درس مي خوانند و براي يکديگر توضيح مي هند اين کار سب مي شود که نوعي شعف و سرور نيز بر موقعيت مطالعه سايه افکند.
|
نظرات بینندگان
|
|
انتشاریافته:
0
|
غیرقابل انتشار:
0
|
|
|
|
|